Ograniczenia Szabatu – Prawdziwe i Przesadne
Komentarz do parszy „BeSzalach” (części „W_Wysłaniu”):
Szemot/2Moj/Exodos/Wj 13,17-17,16; Sdz 4,4-5,31; J 6,22-40.
Ograniczenia Szabatu – z Pisma, wywnioskowane albo zmyślone.
Rozważanie należy zacząć od samodzielnego
przeczytania lub wysłuchania fragmentów Biblii.
1. Ograniczenia Szabatu – Przykazania i Rozważania
1a. Cel Prawa i Kryteria Dobrego Rozumienia
Ponieważ w parszy Tory przypadającej na ten tydzień i kończący go Szabat
po raz pierwszy objawione są Przykazania dotyczące przestrzegania Szabatu,
w kolejnym komentarzu do niej rozważone będzie ich właściwe rozumienie,
ale przed wyjaśnieniami samych ustanowień najpierw ogólny klucz do rozumienia:
aby_czynić tak w_pośród tej_ziemi, (do)_której wy wchodzicie tam dla_posiadania_jej,
wiec_strzeżcie i_spełniajcie, bo one mądrością_waszą i_roztropnością_waszą
w_oczach tych_ludów, które usłyszawszy o wszystkich tych_Ustawach, tych_oto
i_powiedzą: ’tylko ludem mądrym i_roztropnym ten_naród, ten_wielki, ten’,
bo który naród wielki, który ma bogów bliskich mu
jak_יהוה, Bóg_nasz we_wszystkim (o_co)_wołamy do_Niego
i_który naród wielki, który ma Ustawy i_Wyroki sprawiedliwe
jak_cała ta_Tora(h), ta_oto, którą ja daję przed_oblicza_wasze tego_dnia.”
a nie ten człowiek z_powodu tego Szabatu,
zatem władcą jest ten syn tego człowieka też tego Szabatu.”
Tora(h) została dana jako mądre, sprawiedliwe i pożyteczne Prawo,
które ma wzbudzać podziw u innych narodów, które o niej usłyszą,
które mają jej w związku z tym zazdrościć i chcieć naśladować jej spełnianie,
chcieć stać się takimi jak Iszrael, żeby móc korzystać z tych dobrych ustanowień.
Mesjasz Jeszua (Jezus) też nauczał, że Szabat jest ustanowiony dla człowieka,
zatem powinien być rozumiany i spełniany tak, żeby był korzystny dla ludzi,
żeby nie tworzył zbędnych ciężarów, a raczej zapewniał to, co najważniejsze…
W toku rozważań na ten temat mogą pojawić się pewne kontrowersje i wyjaśnienia,
ograniczenia surowsze lub przyzwolenia na więcej niż niektórzy mogą się spodziewać;
jednak sugeruję, żeby się nie zrażać, ale spokojne rozważyć też dalsze sprawy,
które mogą doprowadzić do zbliżenia i pogodzenia skrajności…
1b. Nakaz Wykonania Wcześniej i Zakaz Pracy w Szabaty
a_dzień ten_siódmy (to)_Szabat dla_יהוה, Boga_twego,
nie uczynisz żadnej pracy ty
i_syn_twój i_córka_twoja, sługa_twój i_służebnica_twoja,
i_bydło_twoje i_obcy_twój, który w_bramach_twoich.”
Przykazania o Szabacie (i tygodniu przed nim) nakazują,
żeby wcześniej wykonać całą swoją pracę i wszystkie swoje obowiązki,
żeby wcześniej wszystko właściwie sobie przygotować do świętowania,
żeby w sam czas święta móc tylko korzystać z owoców i się nimi radować,
żeby móc wtedy odpocząć, spędzić czas z bliskimi osobami, w tym z Bogiem;
a nie martwić się, że coś jeszcze trzeba zrobić ani nie zajmować problemami,
żeby nawet nie myśleć o tym, żeby rodzinę i duchowość odkładać na później,
bo trzeba pilnie załatwić lub dokończyć jakąś doczesną sprawę, np. w pracy.
Jeśli jakieś zadania wymagają więcej wysiłku i czasu niż 6 dni roboczych,
należy je planować z przerwami na Szabaty, w które się tym nie zajmuje…
1c. Nakaz Wcześniejszego Przygotowania Pokarmów
Oto_Ja spuszczę_[jak]_deszcz dla_was chleb z tych_Niebios
i_wyjdzie ten_lud _zbierze potrzebę dnia w_dzień_jego
abym doświadczył czy_postępować_(będą) według_Tor_Moich czy nie.
I_będzie w_dniu tym_szóstym, że_przygotują to, co przyniosą
i_będzie z_dwóch_[ilości] – więcej_niż co zbierają dzień (w)_dzień.
(…)
I_powiedział do_nich to, co mówił יהוה [Bóg]:
Szabaton, Szabat, święto dla_יהוה [Boga] jutro:
to, co do_upieczenia, upieczcie [dziś]
i_to, co do_ugotowania, ugotujcie [dziś],
a_to wszystko, co_zbywa, zostawcie dla_was na_przechowanie do tego_rana.„
Wśród zadań, jakie trzeba wykonać przed dobą Szabatu
jest także zgromadzenie i przygotowanie pokarmów na święto:
trzeba zebrać plony z pola, ogrodu lub sadu, ubić zwierzęta z hodowli
albo zapracować na możliwość zakupu produktów, jakie chce się spożyć
i kupić je jeszcze w czasie, w którym sprzedawca też może pracować;
trzeba te produkty umyć, pokroić, wymieszać, ugotować lub upiec
czy jakkolwiek się chce, żeby były przygotowane do podania
i w takim gotowym stanie powinny być pozostawione na Szabat,
żeby zgodnie z ideą móc z tego korzystać, a nie się tym zajmować,
żeby nie tracić czasu na prace kuchenne zamiast być z bliskimi…
i_w_dniu tym_siódmym zwołanie święte będzie dla_was,
żadnej pracy nie wykonujcie w_nich,
tylko co jedzone_będzie przez_każdą duszę,
to dla_niej_samej uczynione_będzie dla_was.”
Wbrew pozorom i częstej nadinterpretacji nakazu przygotowania pokarmu wcześniej
w literze samego tego Przykazania nie ma zakazu przygotowywania posiłków w Szabat,
co w ograniczonym zakresie jest wprost dozwolone w coroczne święta szabatowe Boga
(można wtedy przygotowywać zwykłe jedzenie na bieżące potrzeby tego jednego dnia,
ale nie powinno się spędzać święta w kuchni na skomplikowane i długotrwałe czynności
ani nie powinno się przygotowywać nic na następną dobę, np. do spożycia po święcie,
więc np. jeśli zamierza się jeść kolację po zakończeniu święta, należy ją robić po święcie,
bo święto szabatowe ma być przygotowanym odpoczynkiem, a nie przygotowywaniem).
Nakaz czegoś jednego nie jest automatycznie zakazem czegoś innego, przeciwnego, np.:
– nakaz jedzenia przaśników w Chag HaMacot nie zakazuje jedzenia wtedy owoców;
– zakaz jedzenia chamecu w Chag HaMacot nie nakazuje wtedy jedzenia wafli ryżowych;
– faktycznie są 2 Przykazania – zakaz chamecu i nakaz macy, a co do reszty jest dowolność
i w czasie święta dozwolone są np. owoce, warzywa, nabiał, mięso, soki, odpowiednie wino…
– nakaz pokarmu roślinnego przed potopem nie był zakazem pokarmu zwierzęcego,
bo do tego co konieczne można było swobodnie dodawać to, co nie było zakazane.
Bóg słusznie nakazuje, żeby na Szabat pokarmy przygotować wcześniej,
żeby nie trzeba było wtedy poświęcać na to czasu i tracić radości ze świętowania,
dlatego należy starać się tak to spełnić i nie potrzebować gotować w sam Szabat;
ale jeśli zdarzy się, że coś się zepsuje lub jedzenia braknie (bo będzie więcej gości),
to Prawo Boga nie wymaga, żeby być w tym czasie głodnym, co psułoby święto,
więc jeśli zaistnieje uzasadniona potrzeba, nie ma zakazu dorobienia prostych potraw
(ze składników, których zapas ma się w domu, bo nie można ich pozyskać z zewnątrz,
o czym świadczy np. skarcenie wyjścia szukających man w dniu siódmym w parszy,
i skazanie na śmierć zbierającego drewno w Bemidbar/4Moj/Arihmoi/Lb 15,31-36;
dlatego zbiory lub zakupy koniecznie muszą być dokonane przed Szabatem),
można też umyć kilka naczyń potrzebnych do spożycia szabatowego posiłku,
które nie były zaniedbane wcześniej, a zostały już użyte podczas tego Szabatu
(jednak nie można ich w Szabat myć po to, żeby były czyste po Szabacie).
Normalne jest też, że podczas spożywania posiłku wykonuje się czynności
takie jak obieranie owoców czy krojenie na mniejsze, wygodniejsze części,
więc w sposób oczywisty takie przygotowywanie na zimno jest dozwolone.
Czy zatem powszechnie uznawany i stosowany w judaizmie
zakaz gotowania w Szabat jest całkiem bezpodstawny i błędny?
Nie! Ograniczenie to praktycznie wynika z innego Przykazania…
1d. Zakaz Rozpalania Ognia w Domach w Szabat
we_wszystkich siedzibach_waszych
w_dobie tego_Szabatu.”
Ponieważ Tora(h) zakazuje w Szabaty rozpalać ogień w domach, jasne jest,
że w wyniku tego nie da się rozpocząć gotowania, smażenia ani pieczenia,
które wymagają umieszczenia produktu lub naczynia z nim przy źródle ciepła – ogniu;
co jest przyczyną praktycznego zakazu przygotowywania ciepłych potraw w Szabat.
Czy jednak w związku z tym w Szabat nie można mieć i spożywać ciepłych posiłków?
Można! Tora(h) zakazuje rozpalania ognia, czyli tworzenia nowego płomienia w domu;
a nie np. tego, żeby dalej płonął taki, który został uczyniony wcześniej, przed Szabatem
(doby są od wieczora: Bereszit/1Moj/Genesis/Rdz 1,2-5; Wajikra/3Moj/Leutikon/Kpł 23,26-32;
co na dłuższym, 7-dniowym przykładzie potwierdza też Szemot/2Moj/Exodos/Wj 12,18-19),
dlatego uroczyście zaczynając Szabat przed zachodem Słońca zapala się 2 świece (Łk 23,54)
(i Łk 23,56 potwierdza, że osoby związane z Mesjaszem ciągle przestrzegały Szabatu),
które oprócz symbolicznego znaczenia płoną dostarczając światła i ciepła w Szabat;
więc jeśli wcześniej zapali się i zapewni się dość paliwa jak gaz, węgiel czy drewno,
to na ogniu może np. stać naczynie, w którym pokarm będzie się grzał i utrzyma ciepło.
W tradycji judaizmu istnieją nawet specjalne przepisy na takie potrawy szabatowe,
które na małym ogniu grzeją się od piątkowego popołudnia do szabatowego obiadu.
We właściwej interpretacji Tory ważne jest, żeby uwzględniać wszystkie szczegóły
i choć wiele tekstów ma wiele znaczeń, które uogólniają i rozszerzają znaczenie zapisu,
to nie można pochopnie wnioskować czegoś całkiem innego niż jego zapisane sedno,
w którym każde słowo znalazło się z ważnego powodu i ma znaczenie…
Bóg zakazał rozpalania, a nie płonięcia ognia podczas Szabatów
i zakaz ten ograniczył do domów, a nie wyraził ogólnie, dla każdego miejsca,
co można by zrobić prościej niż jest napisane – pomijając 2 słowa z tekstu;
więc jasne jest, że intencja Boga nie jest ogólna, ale bardzo precyzyjna
i są ku temu rozsądne i bardzo ważne powody…
Z samej Tory wiadomo, że w Szabaty musiały być w Świątyni składane oddania (ofiary):
codzienne, dodatkowe na Szabat, a czasami też na nowie i święta (gdy przypadną w Szabat)
(co jest dokładnie opisane w Torze w rozdziałach Bemidbar/4Moj/Arithmoi/Lb 28-29);
z których odpowiednie części są przeznaczone do spalania na ołtarzu oraz do kadzenia;
a choć ognia w tym celu nie rozpalano od podstaw, a brano go z trwającego paleniska,
to jednak nawet w Szabaty od jednego ognia początek brał płomień w innym miejscu.
Praktyka ta mogła być uważana za naruszenie tradycyjnej nadinterpretacji Tory (Mt 12,5),
która przez peruszim (faryzeuszów) była traktowana na równi z Prawem, jako Prawo
(co może też dotyczyć wypiekania chlebów składanych jako oddanie hołdownicze,
koniecznie dodawanych codziennie, ale Tora(h) nie wymaga świeżych, a tradycja tak);
jednak w rzeczywistości Bóg ustanowił wszystko tak, że jest to zwyczajnie dozwolone
i po prostu zarządził, że obowiązki kohenów (kapłanów) nie naruszają Jego Przykazań
nawet jeśli wymagają czegoś, co dla innych lub w innych miejscach jest zakazane.
Czynności wykonywane jako części służby szabatowej są dozwolone w Szabat.
Oprócz poświadczonych w Torze formalnych wyjątków od zakazu rozpalania ognia w Szabat
można także hipotetycznie rozważyć przypadek praktycznego problemu, jaki może się zdarzyć:
Gdyby człowiek pracujący jako kupiec wracał z towarami do sprzedania z dalekiej podróży
planując, że w piątek około południa dotrze do domu, żeby zdążyć przygotować się na Szabat,
ale ostatniego dnia miał w lesie między miastami wypadek, stracił przytomność i złamał nogę,
dlatego nie zdążył uzyskać pomocy i dotrzeć do przygotowanego domu przed Szabatem,
więc niespodziewanie musiał się tam zatrzymać i spędzić szabatową noc w tym lesie,
to czy nie mógłby rozpalić ognia i byłby skazany na ciemność, zimno i niebezpieczeństwo?
Bóg mądrze ustanowił, że zakaz rozpalania ognia w Szabaty dotyczy naszych domów,
czyli zwyczajnych, kontrolowanych sytuacji, które mogą być dobrze przygotowane;
zaś w celu ratowania zdrowia i życia dozwolone jest uczynienie prawie wszystkiego
(poza wymuszanym bałwochwalstwem, morderstwem niewinnego oraz nierządem),
a w takiej sytuacji nie jest to wyjątek od Przykazania, lecz normalne postępowanie.
Innym problemem związanym pośrednio z tym zakazem jest świadomość rozpalania,
bo różne czynności mogą prowadzić do niewidocznego i nieświadomego uruchomienia pieca,
np. gdy odkręca się ciepłą wodę, to zależnie od elementów składowych instalacji wodnej
może pochodzić z ogrzewania słonecznego na dachu i izolowanego termicznie zbiornika,
ale także być podgrzewana na bieżąco elektrycznie lub w nawet piecyku gazowym,
w którym zależnie od modelu może zawsze tlić się, a na chwile użycia znacząco powiększać
albo nawet tylko wtedy być przez iskrownik zupełnie od podstaw rozpalany płomień…
Ten sam piec może też służyć do ogrzewania mieszkania i uruchamiać się automatycznie
w zależności od zmian temperatur w pomieszczeniach, gdzie są sterujące nim czujniki…
Ogrzewanie i ciepła woda mogą być też dostarczane z zewnątrz, z publicznej ciepłowni,
więc ich wytwarzanie jest całkowicie poza świadomością i kontrolą osoby, która korzysta.
O czymś takim trudno pamiętać i myśleć, szczególnie gdy od czasu do czasu zdarzy się,
że przebywa się w zupełnie innym miejscu niż swoje mieszkanie i są tam inne sprzęty…
W tradycji judaizmu rabinicznego uruchomienie procesu, który gdzieś rozpala ogień
mimo nieświadomości i braku takiej intencji jest uważane za naruszenie Przykazania,
dlatego np. albo ciepłej wody w Szabat się nie używa albo zbędnie grzeje ją całą dobę;
jednak w mesjańskiej interpretacji sednem jest wola ducha panującego nad ciałem
i podjęcie decyzji o (nie)posłuszeństwie w sprawie, która jest regulowana Przykazaniem,
więc niedozwolone są czynności bezpośrednio i celowo wytwarzające płomień
jak np. uruchomienie palnika na kuchence, zapalenie świecy, rozpalenie ogniska
przy pomocy przyrządów, które służą właśnie do tego celu jak np. krzesiwo i zapałki;
zaś automatyczne działanie urządzeń przy korzystaniu z czegoś innego to nie problem.
Czemu zatem wyznawcy judaizmu, którzy są bardzo doświadczeni i uzdolnieni w legalizmie,
więc potrafią znajdować sposoby, żeby wiernie spełniając literę omijać niektóre zakazy,
nie stosują tak prostej metody, żeby w razie potrzeby w Szabat rozpalać ogień poza domem,
np. wyjść na ulicę, tam zapalić świeczkę i wrócić z nią do domu, w którym brakło ognia?
Oczywiście wynika to z innego ograniczenia, a raczej sposobu jego stosowania…
1e. Zakaz Opuszczania Siedzib w Szabat
nad to On daje dla_was w_dniu tym_szótym chleb dni_[dwóch],
zostańcie mąż_[każdy] (w)_miejscu_jego,
(niech)_nie wychodzi mąż_[żaden] z_miejsca_swego w_dniu tym_siódmym.„
1e1. Stosowanie Przykazania w Historii
Tora(h) mówi, żeby w Szabat nie opuszczać swojego miejsca, czyli swego domu
(co jest napisane w kontekście wychodzenia aby zbierać pożywienie – do pracy);
co było rozumiane i spełniane jako zupełny zakaz opuszczania pomieszczeń,
np. 1Mch 2,32-41 wprost mówi o odmowie wyjścia z jaskiń i walki w dniu Szabatu
(te jaskinie były na odludziu, poza miastami, a także z dala od miejsc zgromadzeń);
ale inne źródła świadczą, że chodzono do synagog, w mieście, a nawet poza miasto, np.:
– Przykazanie mówi o zgromadzeniu w Szabat (Wajikra/3Moj/Leutikon/Kpł 23,1-3; Łk 4,16),
a udział w nabożeństwach potwierdzają też liczne inne przykłady w różnych częściach Biblii,
np. w Dz 13,14-44 Szaul (Paweł) jest w synagodze, ale na pewno nie tylko w celu nauczania,
bo jest gościem i możliwość wypowiedzi zależy od gospodarzy, którzy wybierają mówcę;
– Tanakh wspomina o obecności w bramach i na murach Jeruszalaim (Ne 13,19-21),
co jest konieczne do zapobiegnięcia naruszaniu zakazów pracy i handlu w Szabat;
– Mesjasza zapytano o zrywanie kłosów gdy szedł z uczniami przez pole (Mk 2,23-28);
zatem Przykazanie o zakazie opuszczania domów musi mieć też inną wykładnię,
która nie zakazuje powszechnej praktyki pobożności, udziału w nabożeństwie,
nie uniemożliwia czasami koniecznego do tego przejścia do innego budynku…
1e2. Przestrzeń Prywatna
W Przykazaniu zakazującym pożądania w wersji w Szemot/2Moj/Exodos/Wj 20,17
„dom” jest wymieniony jako pierwszy, najważniejszy, nawet przed żoną bliźniego,
a ponieważ rzecz materialna nie może być uważana za ważniejszą od osoby;
wskazuje to, że „dom” ma w tym wystąpieniu raczej znaczenie symboliczne,
które nie wyraża tylko pomieszczenia czy budynku, ale „przestrzeń prywatną”,
która obejmuje wszystko, co jest związane z człowiekiem (a dalej są przykłady).
Gdyby takie rozumienie zastosować do zakazu opuszczania „domu” w Szabaty,
to nie można przekroczyć granicy między sprawami osobistymi i zawodowymi,
nie można np. przejść ze spędzania czasu z bliskimi do wykonywania pracy…
Według takiej wykładni można w Szabat wyjść na swoje podwórko lub pole,
o ile tylko nie robi się tego w celu pracowania, jak np. zbierania plonów;
ale jak ma się to do ulic miast, które wyraźnie są przestrzenią publiczną
lub odwiedzania innych osób w ich, obcej przestrzeni prywatnej?
1e3. Zmieszanie
Żeby zrozumieć przyjęte zwyczaje w tej sprawie trzeba zacząć od czegoś innego:
Bóg przydzielił członkom Narodu Iszraela ziemię jako niezbywalne dziedzictwo,
poszczególne rodziny otrzymały losem obszary w częściach dla ich plemion
(Bemidbar/4Moj/Arithmoi/Lb 26,52-56; 34,1-29; Joz 19,51; 23,4; Ez 45,1; 48,29),
dlatego bliscy krewni naturalnie mieszkali razem lub bardzo blisko siebie,
początkowo często w jednym (względnie) dużym „wielopokoleniowym domu”
lub w kilku sąsiednich domach zbudowanych na jednym wspólnym placu,
który mógł być w kolejnych pokoleniach dzielony na dziedzictwa synów, braci…
Zwiedzając starożytne ruiny w Ziemi Iszraela, np. Kfar Nachum, można zobaczyć,
że domy w czasach biblijnych były małe – zwykle 1-2 niewielkie pomieszczenia,
mające tylko po kilka metrów kwadratowych powierzchni – jak małe altany,
praktycznie tylko sypialnie, a życie toczyło się raczej w przestrzeni wspólnej,
cała rodzina pracowała razem na wspólnym polu, w sadzie lub na pastwisku,
zaś posiłki przygotowywano i spożywano np. we wspólnej kuchnio-jadalni,
w pomieszczeniu lub oddzielnym budynku przeznaczonym na zgromadzenia;
bo nie miało większego sensu budować takich pomieszczeń dla każdego;
dlatego nawet w Szabaty pewne przedmioty trzeba było przenosić,
choćby przejść z lampką oliwną z szabatowej kolacji do swego domku…
Ponieważ przenoszenie ciężarów ogólnie jest uważane za pracę
i ogólnie może nią być (np. dostarczanie sprzedanego towaru);
żeby odróżnić od tego dozwolone przenoszenie wspólnej własności
ustalono, że można przenosić przedmioty wewnątrz domów
oraz pomiędzy domami na wspólnym ogrodzonym placu;
a ponieważ przydział ziemi przez Boga bardzo często był taki,
że jedna osoba i rodzina jego potomków dostawała w dziedzictwo
zdobyte miasto lub miejsce, na którym potem nowe miasto założono,
to ogrodzone murami miasta uznano za wspólną przestrzeń prywatną,
co nazywa się „עירוב” („airub” / „eruw”), dosłownie „zmieszanie”;
a zakaz narusza dopiero przenoszenie poza granice (Jr 17,19-27).
W wielu miastach zamieszkanych przez jahudim (żydów) od dawna,
w czasach, gdy ich otaczanie murami było normalną i częstą praktyką
rabini wydali postanowienia o ustanowieniu „zmieszania” dla całego miasta,
które mogły zachować ważność nawet po tym, gdy rozrosły się poza mury,
więc teraz można tam przemieszczać się w Szabat przez całe miasto.
W miastach, które powstały później lub gdzie jahudim osiedlili się później
„zmieszania” zostały wyznaczone poprzez widzialne umowne granice:
ponieważ świeckie władze nie pozwolą na zamykanie bramami ulic
granicami są linki zawieszone na wysokości kilku metrów nad ziemią,
np. w Nowym Jorku taki obszar ma obwód o długości około 30 km
(jak np. prostokąty o wymiarach 7×8 lub 10×5 lub 12×3 km).
Dodatkowo na podstawie Bemidbar/4Moj/Arithmoi/Lb 35,1-5
wskazującego obszar poza miastem, który do niego przynależy, jest jego częścią,
ustanowiono „drogę szabatową” (Dz 1,12) – na tyle można się od miasta oddalić;
co wynika też z odległości Skrzyni Przymierza od społeczności Iszraela (Joz 3,4)
oraz odległości Namiotu Spotkania od namiotów mieszkalnych Obozu Iszraela,
jaka musiała istnieć, żeby był wyznaczony plac zgromadzeń na jego środku
i jaką [co najmniej] każdy musiał przejść, żeby się pokłonić przed Bogiem.
Nie ma ograniczeń poruszania się w Szabat wewnątrz miast.
Ponieważ możliwość poruszania się i przenoszenia pewnych przedmiotów
okazała się ważniejszą praktyczną potrzebą Szabatu niż rozpalanie ognia,
bo nie da się tego uniknąć w tym czasie, a ogień da się przygotować wcześniej;
ustanowienie umożliwiające chodzenie poza domem i przenoszenie przedmiotów
jednocześnie rozszerza zakaz zapalania ognia na ulice, miasta i ich otoczenie,
oddalając miejsce gdzie pozostaje to dozwolone nawet o wiele kilometrów;
co jest wyborem, jakiego dokona o tym każdy rozsądnie myślący człowiek,
który będzie chciał spełniać Przykazania i pogodzić wszystkie ograniczenia…
1e4. Podróżowanie po Wodzie
Niektóre z wykładni dopuszczające (lub raczej niekarzące) w Szabat są jednak nadużywane;
np. z powodu tego, że wielodniowej podróży statkiem nie da się dokładnie zaplanować
i nawet jeśli wypłynie się w niedzielę z intencją, żeby przed Szabatem wysiąść w porcie,
to może się okazać, że żadnego portu nie będzie ani przed, ani w trakcie, ani po Szabacie,
więc nie opuści się statku i nie przestanie korzystać z pracy żeglarzy na środku morza;
wydane zostało postanowienie mędrców, że w Szabat można podróżować na wodzie,
którego intencją nie było zalegalizowanie planowania wodnej podróży przez Szabaty,
a tylko słuszne stwierdzenie, że nie ma winy w tym, że taka bez intencji się przydarzy…
Dlatego w Dz 20,7-13 podróż statkiem zaczyna się w dniu po Szabacie – powszednią niedzielę,
po tradycyjnej uroczystości zakończenia Szabatu odbywającej się w wieczór niedzielnej nocy
na zgromadzeniu na 1 z 3 pór modlitw (Ps 55,17/18; Dn 6,11.14) – tutaj ta po zachodzie Słońca.
Mimo tego byli w historii i zdarzają się wyznawcy judaizmu, którzy uważają i stosują w praktyce
możliwość latania w Szabat nad oceanem lub jazdy pociągiem z butelką wody pod siedzeniem,
a nawet przywiązywania bukłaka z wodą pod osła, żeby móc na nim jechać w Szabat;
choć żadnego z tych przykładów nie charakteryzuje niemożliwość przerwania podróży,
jaka była przyczyną i sednem decyzji dopuszczającej wyjątkowo płynięcie statkiem po morzu…
Judaizm rabiniczny podkreśla znaczenie i konieczność uwzględniania „Tory Ustnej”
czyli przekazu intencji i wykładni Przykazań, która uzupełnia nieścisłości ich zapisu;
a mimo tego są takie sprawy, w których w wyniku nieświadomości tej wykładni
rozwija się ona w zupełnie niewłaściwym kierunku, sprzecznie z intencją;
warto więc mieć świadomość, że istnieje i prawdziwa i błędna „Tora(h) Ustna”,
bo są sprawy, które zmyślono spekulując o możliwościach interpretacji.
Rozumienie, że sednem Tory jest miłość i pożyteczność (Mk 12,28-31; Mt 7,12)
pozwala analizować, oceniać i rozstrzygać właściwość takich postanowień,
bo Mesjasz jest Mistrzem, który naucza doskonałej wykładni…
2. Tradycyjne Kategorie Czynności Zakazanych w Szabaty
Z powtórzenia Przykazań o Szabacie na końcu opisu Przybytku przez Boga
i tuż przed tym jak Mosze(h) (Mojżesz) powtórzył to Narodowi Iszraela
(co jest napisane w Torze w Szemot/2Moj/Exodos/Wj 31,1-11.12-17; 35,1-3)
tradycja judaizmu wnioskuje, że czynności konieczne do budowy Przybytku
wyznaczają kategorie prac, których wykonywanie jest zakazane w Szabat,
co trzeba rozumieć jako przykłady do uogólniania i wnioskować co pokazują,
bo w starożytności nie dało się konkretnie wskazać i nazwać wszystkiego,
w tym w szczególności możliwości, jakie ludzie wymyślili dużo później;
ale trzeba być w tym ostrożnym, bo nie każde uogólnienie jest właściwe
i konieczne jest rzetelne sprawdzanie jak czynności faktycznie są podobne.
Zakazana praca jest nazwana we wskazanych wyżej fragmentach
hebrajskim słowem „מלאכה” („malekha(h)”) – praca, zatrudnienie,
które ma wspólny rdzeń z „מלאך” („malekh”) – anioł, posłaniec,
co wskazuje, że zakaz dotyczy wykonywania zleceń innych osób,
spełniania obowiązków narzuconych przez kogoś innego, np. władcę,
a także wymuszanych na ludziach przez doczesne, materialne potrzeby;
bo Szabat jest dany dla człowieka – żeby człowiek mógł być szczęśliwy,
a zatem miał wtedy czas na to, co jest dla niego samego najważniejsze,
w czym ani on sam ani nikt inny nie powinien mu robić przeszkód
(dlatego ograniczenia nie pozwalają np. wymagać pracy od innych)…
Słowo to występuje także w Bereszit/1Moj/Genesis/Rdz 2,1-3;
gdzie określa dokonane dzieła Boga przy stwarzaniu świata,
z czego wnioskuje się, że zakaz dotyczy działań twórczych,
ale nie chodzi o np. pomysłowość, odkrywczość, innowacyjność,
które oczywiście mogą często wyrażać się w takich działaniach;
lecz o czynienie czegoś takiego, co zostawia trwały ślad na później
(dyskusyjne jest jak długo coś musi istnieć, by uznać to za trwałe,
na pewno uczynione w Szabat nie może być takie samo po Szabacie).
Jeśli w Szabat przestawia się stoły i krzesła na potrzeby zgromadzenia,
to po zakończeniu Szabatu muszą być znów ustawione w inny sposób
i w razie potrzeby potem znów przygotowane na kolejne nabożeństwo;
a jeśli było to przygotowane przed Szabatem, to może takie pozostać.
Tradycja judaizmu rozróżnia 39 kategorii czynności zakazanych w Szabat,
które są zebrane w 4 grupach obejmujących różne zakresy/porządki:
chleba (11), szat (13), skór (7) i konstrukcji (8) – Miszna(h) Szabat 7:2.
Niektóre z tych zakazów mają tylko proste, dosłowne znaczenia,
ale z niektórych z nich wynikają zupełnie inne ograniczenia…
Wiele z tych wniosków jest słusznych, ale jednak nie wszystkie,
dlatego warto je rozważyć, żeby umieć się zachować, nie zrazić, nie prowokować,
ale też umieć wyjaśnić jak i dlaczego można postępować właściwie…
2.1. זורע – Zorea – Sadzenie / Sianie
Zakaz siania i sadzenia, oprócz oczywistego, dosłownego sensu pracy rolniczej
może też wyrażać zaczynanie wszystkiego, co będzie się dziać bez udziału sprawcy,
np. wydawanie rozkazów, zlecanie pracy czy udzielanie instrukcji pracownikom.
Dlatego w judaizmie rabinicznym mimo przekonania, że obcy mogą pracować
nie można wprost poprosić o pomoc w sprawie zakazanej w Szabat czynności,
ale trzeba przedstawić swą potrzebę tak, żeby ten ktoś sam domyślił się co zrobić.
W rzeczywistości wszelkie sprawy, które wymagałyby wzywania „szabes goja”
są albo tak potrzebne (np. do ochrony życie lub zdrowie), że dozwolone,
albo wcale nie potrzebne, więc nikt nie powinien tego robić.
W nauczaniu Jeszui (Jezusa) Mesjasza jako sianie ukazana jest ewangelizacja (Mk 4,1-20),
więc wynikałoby z tego, że w Szabat nie można wychodzić aby głosić obcym ludziom;
co może wydawać się bardzo radykalne i „niechrześcijańskie”, ale wcale tak nie jest…
Aby być wiernym Bogu trzeba troszczyć się najpierw o swoich, a potem o obcych
i to nie ma starania o domowników, ten jest gorszy od niewierzącego (1Tm 5,8);
dlatego jest dzień, w którym trzeba się umacniać w rodzinie i w zborze,
a na pracę przy poszukiwaniu i pomaganiu innym są pozostałe dni…
I Mesjasz i apostołowie w Szabaty nauczali w synagogach, gdzie zbierali się świętujący,
więc ich służba w tym czasie była skierowana dla tych, którzy już chcieli być wierni Bogu
i już chcieli żyć w sposób zgodny z Przykazaniami…
2.2. חורש – Choresz – Oranie
Oranie oprócz dosłownego sensu przekopywania i spulchniania ziemi
tak jak ta czynność oznacza przygotowanie do przyszłych prac w kolejne dni,
w tym myślenie i planowanie tego, co zamierza się robić w nadchodzący tydzień;
bo oranie pola zwykle czyni się po zbiorach lub przed siewem na kolejny sezon.
Wynika z tego, że nie można w Szabat zlecać także prac do wykonania po Szabacie,
ale należy z tym poczekać do zakończenia Szabatu i dopiero potem zacząć.
2.3. קוצר – Kocer – Ścinanie / Koszenie
Ścinanie jest w tradycji judaizmu interpretowane bardzo ogólnie
jako rozdzielanie części roślin połączonych z ziemią – „źródłem życia”,
w związku z czym nie pozwala np. zrywać owoców ani wspinać na drzewa,
żeby nawet przypadkiem, bez intencji nie złamać jakiejś gałązki
(kluczowe jest to, że oddzielana część miała połączenie z żywą).
Wiadomo jednak, że uczniowie Mesjasza brali i spożywali kłosy w Szabat
(na skraju pola, który ma być pozostawiony aby służył za pokarm ubogim),
co w takiej sytuacji nie różni się od podnoszenia z talerza, obierania i krojenia,
żeby natychmiast po wykonaniu tych czynności włożyć coś do ust i spożyć;
zatem świadczy, że intencja jednak ma w tej sprawie kluczowe znaczenie,
a ma to jeszcze aspekty związane z dalszymi zakazami…
2.4. מעמר – Mamer – Zbieranie [Plonów]
Zbieranie ziaren zbóż i owoców drzew to uzyskiwane korzyści,
zatem świadczy, że nie należy w Szabat przyjmować zapłaty
nawet za prace wykonane do końca wcześniej, przed Szabatem,
a jeśli nie zdążyło się uzyskać wynagrodzenia, należy je wziąć później.
W rzeczywistości praca ta polega na gromadzeniu większych ilości w 1 miejscu,
więc zakazu nie narusza np. podniesienie 1 jabłka, które można tak spożyć,
a problem pojawia się np. dopiero, gdy większe ilości trafiają razem do kosza.
Gdyby tego dotyczyła sytuacja z Mt 12,1; Mk 2,23; Łk 6,1; to nie byłoby żadnego naruszenia,
bo jeśli te kłosy były odcięte i spadły wcześniej, a nie były zbierane w większą ilość razem,
to ich podnoszenie do natychmiastowego spożycia było dozwolone w świetle tradycji.
Z tego powodu dary składane do skarbon w miejscach zgromadzeń powinny być wrzucane
w dni robocze, przed zgromadzeniem rozpoczynającym Szabat lub po habdali (hawdali);
a niewłaściwą praktyką jest np. „puszczanie koszyka” i zbiórka podczas nabożeństwa.
Prowadzenie zgromadzeń nie może być pracą zarobkową „osób duchownych”
i nie należy ani pobierać opłat za udział ani dawać pieniędzy z taką intencją.
Każdy duchowny powinien utrzymywać się z własnej dobrze wykonywanej pracy,
a jeśli chwilowo znajdzie się w trudnej sytuacji, można mu pomóc jak wszystkim.
Mesjańska społeczność może zbierać dary na potrzeby pomocy potrzebującym,
ale nabożeństwo szabatowe nie jest czasem na ogłaszanie ani dokonywanie tego.
2.5. דש – Dosz – Młócenie / Wydobywanie z Wnętrza
Młócenie dosłownie rozdziela ziarno od plew przy pomocy uderzeń,
ale ta kategoria obejmuje też tłoczenie oliwy i wyciskanie soków,
a według niektórych nawet wykręcanie mokrego ubrania w celu wysuszenia
czyli wszystko, co wymaga trudu, żeby uzyskać pożądane i odrzucić niechciane.
Symbolicznie można z tego wnioskować, że nie można w Szabat rozsądzać sporów,
w których problem i wina są niejasne, więc trzeba uważnie i dokładnie zbadać sprawę.
2.6. זורה – Zore(h) – Odwiewanie / Rozdzielanie
Odwiewanie jest kolejnym krokiem pozyskiwania ziarna po młóceniu
i służy do rozdzielenia ziaren wyłuskanych z plew od zmieszanych z nimi plew:
ziarna są gęste i ciężkie, a plewy lekkie, więc dmuchanie bardziej oddala te drugie.
To samo może też dotyczyć pistacji i orzeszków ziemnych oraz ich skórek.
Symbolicznie można z tego wnioskować, że nie można w Szabat wydać nawet łatwego wyroku,
bo choć sprawa jest jasna i oczywista, to nie jest to czas na wymierzanie kar ani rozliczenia…
2.7. בורר – Borer – Oczyszczanie / Sortowanie
Sortowanie jest określeniem ogólniejszym, które mieści w sobie 2 wcześniejsze,
a także rozdzielanie od siebie zmieszanych różnych rodzajów ziaren lub innych produktów,
np. wydobycie z mieszanki różnych bakalii samych suszonych owoców, orzechów, pestek…
Tradycja określa wyjątek, który pozwala ręcznie oddzielać dobrą część do użycia natychmiast
(czyli bezpośrednio po zakończeniu wykonywania tej czynności przygotowawczej)…
Można wyłuskiwać ziarna z plew używając do tego wyłącznie własnych dłoni, żeby je zjeść;
zatem zachowanie apostołów i w tym aspekcie było zgodne z istniejącą tradycją judaizmu.
2.8. טוחן – Tochen – Ścieranie / Szlifowanie / Rozcinanie
Wzorcem dla zakazów w tej kategorii jest mielenie ziarna na mąkę,
ale obejmuje ona też inne metody rozdzielania większych rzeczy na mniejsze części.
Tradycyjnie jeśli coś musi być pokrojone w Szabat, powinno być pokrojone grubiej,
więc jeśli np. zwykle podaje się jabłka pokrojone na 8 części (tnąc w dzień powszedni),
a wyjątkowo kroi się je w Szabat, to należy podzielić je tylko na ćwiartki.
2.9. מרקד – Meraked – Przesiewanie
Przesiewanie jest kolejnym przykładem sortowania, tym razem z użyciem narzędzi,
np. sita służącego do oczyszczania mąki poprzez zatrzymanie większych grudek…
Późniejsze wykładnie (które z pewnością nie mogły istnieć w czasach biblijnych)
podają, że zalicza się do tego np. wyciągnięcie torebki z herbatą z naczynia z napojem
lub oddzielane suszonych liści czy fusów kawy w zaparzaczu (dzbanku z sitkiem).
Z tego powodu herbata może być zaparzana w naczyniu, z którego się ją wypije,
ale torebka lub liście muszą pozostać w wodzie na dnie tego naczynia:
można wypić większość, ale w Szabat nie można rozdzielić wody od liści;
choć nie ma powodu, żeby traktować to inaczej niż borer (sortowanie)
i rozróżnić narzędzie, które ułatwia tę czynność dla samego siebie
od narzędzi pracy, których używa się do spełniania obowiązków.
2.10. לש – Losz – Łączenie / Ugniatanie
Ten zakaz wzorowany jest na ugniataniu ciasta – kolejnym etapie produkcji chleba,
jednak ogólnie określa mieszanie ciał stałych z płynnymi (np. mąki z wodą);
tradycja rozróżnia 4 rodzaje zależne od gęstości i jednorodności produktu:
wytworzenie gęstego jak ciasto i twardego lub lepkiego jest zakazane,
a podobne do (zabarwionej) wody lub płyn z grudkami dozwolone.
2.11. אופה/בישול – Eofe(h) / Biszul – Pieczenie / Gotowanie
Ta grupa zakazów w tradycji dotyczy zmiany właściwości przy pomocy temperatury:
co do ciał stałych może to określać np. zmiękczenie warzyw lub stwardnienie chleba,
a co do cieczy granicą jest temperatura, gdy rękę cofa z nad naczynia by się nie oparzyć
(czyli dużo mniejsza niż np. temperatura wrzenia, nie musi być widać parowania).
Z powodu tego zakazu herbatę w Szabat można przygotować z esencji
lub zaparzając po raz drugi liście, które były już parzone przed Szabatem,
bo wtedy nie następuje już zmiana ich właściwości, której dokonano wcześniej.
Tradycyjnie jako znak świadomego postępowania i nie naruszania zakazów
ciepłe napoje w Szabat przygotowuje się inaczej niż zwykle – w trzecim naczyniu:
nie w naczyniu, w którym woda utrzymuje wysoką temperaturę (np. nie w szybkowarze)
ani nie przelewając wprost z naczynia, w którym ona jest ogrzewana (np. nie z czajnika),
ale najpierw ze źródła ciepłej wody (np. termosu) do jednego, pustego, zwykłego kubka
i dopiero z niego do tego, w którym ma być przygotowany i z którego pity napój.
Zakazy z tej kategorii opierają się na biblijnym nakazie wykonania tego przed Szabatem,
ale jak już zostało wykazane wcześniej są raczej wnioskiem z zakazu rozpalania ognia
podczas gdy sama zmiana właściwości ogrzewanego pokarmu nie jest zabroniona.
Ten zakaz kończy „porządek chleba” określając
ostatnią z czynności konieczną do jego wyprodukowania.
2.12. גוזז – Gozez – Strzyżenie
Pierwszy z zakazów z drugiego porządku „szat” to strzyżenie,
przy pomocy którego można uzyskać włókna takie jak np. owcza wełna;
a ogólnie obejmuje on każde oddzielanie części żywych lub ubitych zwierząt
(w tym też np. odcinanie rogów, z których można zrobić szofary).
2.13. מלבן – Melaben – Czyszczenie / Pranie
Jest to zakaz oczyszczania materiału z substancji, które wchłonął,
co dotyczy usuwania wszelkich zabrudzeń z powierzchni lub wnętrza.
2.14. מנפץ – Menapec – Rozdzielanie / Rozplątywanie Włókien
Choć zakaz opiera się na pozyskiwaniu pojedynczych włókien z kosmków wełny,
to w oparciu o ten wzór powstał np. zakaz rozwiązywania sznurówek w butach.
2.15. צובע – Ciba – Barwienie
Zakaz dotyczy trwałych zmian wyglądu, nie tylko koloru, ale też np. połysku
i jest czymś innym niż łączenie z porządku chleba, więc nie dotyczy pokarmów,
dlatego błędną i przesadną interpretacją niektórych jest wnioskowanie z tego,
że przygotowując herbatę w Szabat można wlewać wodę do esencji lub na liście,
ale nie wlewać esencję lub wrzucać liście do wody, żeby jej tym nie zabarwić…
2.16. טווה – Towe(h) – Skręcanie / Zwijanie
Czynność ta jest wzorowana na skręcaniu sznura lub liny z pojedynczych włókien;
na tej czynności bywa opierany zakaz zawiązywania butów w Szabat…
2.17. מיסך – Misakh – Odkształcanie
Zakaz dotyczy prostowania lub zawijania włókien (tak samo jak np. włosów).
2.18. עושה שתי בתי נירין – Aosza(h) Szeti Batei Nirin – Czynienie Pętli
Jest to czynność przygotowująca do tkania lub wiązanie sieci (np. rybackich).
2.19. אורג שני חוטין – (E)oreg Szeni Chotin – Tkanie
Tworzenie z cienkich włókien materiału mającego szeroką powierzchnię.
2.20. פוצע שני חוטין – Poca Szeni Chotin – Oddzielanie Wątków
Oddzielanie tkaniny od ramy lub krosna, na którym ją utkano.
2.21. קושר – Koszer – Związywanie
Połączenie dwóch przedmiotów przy pomocy ich skręcani lub zawijania;
co także nie dotyczy wiązania buta – zawiązywana sznurówka jest jedna.
2.22. מתיר – Matir – Rozwiązywanie
Rozłączenie dwóch przedmiotów, które były połączone skręcaniem,
co także nie dotyczy rozwiązania butów – w każdym sznurówka jest jedna.
2.23. תופר – Tofer – Szycie
Łączenie przy pomocy włókien przechodzących poprzez kilka warstw.
2.24. קורע – Kora – Prucie / Rozrywanie
Rozdzielanie połączeń uzyskanych szyciem lub dzielenie tkanin na części.
Tutaj kolejny „porządek szat” kończy się
ostatnią czynnością dotyczącą obróbki ubrań z włókien.
2.25. צד – Sod – Chwytanie / Więzienie [Zwierzęcia]
Zakaz chwytania dzikich zwierząt, na które się poluje,
z których można uzyskać skórę do dalszych czynności.
Dotyczy stosowania wszelkich sideł lub innych pułapek,
ale też wszystkiego, co umożliwia złapanie zwierzęcia ręką.
Nie dotyczy np. zamknięcia owadów w domu,
bo nie zmienia to ich sytuacji.
2.26. שוחט – Szochet – Zabijanie
Zabijanie pochwyconych zwierząt niezależnie od metody i koszerności.
2.27. מפשט – Mipszat – Obdzieranie ze Skóry
Obdzieranie ze skóry wcześniej ubitego zwierzęcia
(żywego dotyczyłaby wcześniejsza kategoria, ale jest to ogólnie zabronione)
2.28. מעבד – Mabid – Utwardzanie / Konserwacja
Ta kategoria obejmuje solenie, namaczanie, impregnację…
2.29. ממחק – Mamachek – Wygładzanie
Ta kategoria oprócz samego wygładzania skór bywa interpretowana np.
jako zakaz zamiatania powierzchni, które się ścierają, np. ziemistego podwórka.
2.30. משרטט – Meszartet – Karbowanie / Punktacja
Zakaz zaznaczania miejsc do przycinania (także mniejszymi nacięciami).
2.31. מחתך – Mechatek – Przycinanie do Wymiaru
Zakaz cięcia do zamierzonych rozmiarów.
Tutaj kolejny „porządek skór” kończy się
ostatnią czynnością dotyczącą obróbki tego tworzywa.
2.32. כותב – Koteb – Pisanie
W tradycji zakaz dotyczy nie tylko stawiania znaków barwnikiem na powierzchni do pisania,
ale też każdego utrwalania informacji np. na kasetach, płytach, twardych dyskach komputerów,
w tym nagrywania dźwięków i filmów, robienia zdjęć…
W biblijnych czasach pisano głównie na pergaminie, który był drogi i mało dostępny,
dlatego spisywano tylko ważne dokumenty – słowo oznacza też „zawieranie umów”,
zatem pisanie było mocno związane ze sprawami zawodowymi i materialnymi
(których w święta szabatowe nie można załatwiać ani pisemnie ani ustnie – Iz 58,13-14),
a także sporządzano kopie ksiąg Tanakhu do codziennego użytku – nie tylko w Szabat.
Pisanie nie służyło do komunikacji z głuchymi lub niemymi ani szybko na odległość,
bo nie było takiej praktycznej możliwości, nie było narzędzi, które to umożliwiały,
napisany list musiał być przenoszony i mógł dotrzeć po kilku dniach – po Szabacie;
więc nie miało takiej funkcji jak współcześnie np. wiadomość w komunikatorze,
które funkcjonują obecnie niemal jednakowo jak ustne rozmowy.
Warto też mieć świadomość, że informację utrwala w umyśle człowieka
zapamiętanie czegokolwiek z treści czytań lub komentarzy na nabożeństwie;
więc nadmierna restrykcyjność wyraźnie jest w tej sprawie błędem.
W Szabat nie należy pisać w sprawach zawodowych ani ogólnie świeckich,
nie należy też pisać o sprawach, które będą potrzebne dopiero w kolejne dni,
ale jeśli pisany tekst stanowi np. bieżącą wymianę szabatowych rozważań
lub przekazuje się tak pozdrowienia, dziękczynienia i intencje modlitw,
to należy to traktować jak mówienie, które zastępuje z powodów praktycznych,
jak mówienie zaliczające się do porządku świętowania Szabatu.
2.33. מוחק – Mochekh – Zmazywanie / Oczyszczanie do Pisania
Przygotowywanie miejsca do pisania, zmazywanie starych lub błędnych napisów,
w tym też kasowanie starych plików i zwalnianie miejsca na dyskach komputerów.
2.34. בונה – Bone(h) – Budowanie
Zakaz dotyczy rozłożenia nakrycia lub łączenia razem elementów:
wsuwania na pozycje, skręcania śrubami i nakrętkami, zbijania gwoździami.
Niektórzy uważają, że zakaz nie jest naruszony gdy ta czynność nie jest dokończona,
np. gdy śruba jest wkręcona do połowy i elementy nadal mogą się poruszać.
2.35. סותר – Soter – Burzenie
Burzenie lub rozdzielanie połączonych wcześniej elementów w celu naprawy lub rozbudowy.
2.36. מכבה – Mekhaba(h) – Gaszenie Ognia
Gaszenie ognia jako element procesu konstruowania
może być częścią procedury oczyszczania i utrwalania,
żeby rozgrzany i roztopiony materiał szybko zastygł i stwardniał;
np. po usuwaniu rozdwojonych cienkich włókien na końcach lin
lub po odlaniu w formie kształtu z metalu.
Skoro to gaszenie dotyczy części procesu wytwarzania obiektu,
który nie może zachodzić na Szabat, więc nie można go wtedy kończyć;
to zakaz odnosi się do gaszenia wypalanego lub oczyszczanego w ogniu,
nie zaś paleniska nad którym to czyniono ani jakiegokolwiek ognia,
a tym bardziej każdego rodzaju zmniejszania dowolnego płomienia…
Zmniejszanie i gaszenie płomieni to nie są czynności twórcze,
więc nie mieszczą się w ogólnej kategorii prac zakazanych w Szabat,
zatem gaszenie każdego bezużytecznego ognia jest dozwolone,
co rozsądnie zapewnia spokój i bezpieczeństwo ludziom wokół.
Niestety w tradycji judaizmu zakazane jest gaszenie pożarów,
chyba że jednocześnie zagrożone jest w nich życie ludzkie;
więc jeśli wszystkich mieszkańców budynku udało się ewakuować,
to przy pożarze 1 mieszkania w Szabat może spłonąć cały blok.
Taka nadinterpretacja wychodząca poza zakres jest błędna.
Nie oznacza to, że trzeba w Szabat gasić każdy ogień
ani że należy np. gasić świeczki szabatowe przed zaśnięciem,
bo po pierwsze warto mieć trwające źródło ognia do końca Szabatu,
z którego w razie niespodziewanej potrzeby będzie można go wziąć,
a po drugie gdy jest pewność, że ogień nie będzie potrzebny,
to można tak dobrać rozmiar świec lub ilość oliwy w lampce,
że wypalą się np. przed zaśnięciem lub do początku dnia.
2.37. מבעיר – Mabair – Rozpalanie Ognia
Zakaz rozpalanie ognia jest Przykazaniem z Biblii i został już obszernie omówiony.
Tradycja judaizmu zabrania powiększania lub wzmacniania płomienia w Szabat,
w tym dodawania drewna lub węgla do paleniska oraz regulacji dopływu gazu;
jednak w Biblii zakaz rozpalania ognia w Szabat występuje tylko w 1 wersecie,
więc nie ma podstaw dla różnych Praw Szabatów tygodniowych i świątecznych,
a w te drugie dozwolone jest odpalanie płomienia od zapalonego przed Szabatem
i rozsądne jest, żeby właśnie takie praktyczne postępowanie było możliwe zawsze:
należy sobie przygotować źródło ognia przed Szabatem, żeby móc z niego korzystać;
szczególnie w miejscach na Ziemi, gdzie zdarzają się bardzo zimne, mroźne dni
i może od tego bardzo zależeć nie tylko szabatowy komfort mieszkania,
ale też bezpieczeństwo, zdrowie i życie ludzi potrzebujących ciepła…
Nie oznacza to, że piec musi płonąć przez cały Szabat i zużywać paliwo jak gaz,
bo wystarczy przed Szabatem zapalić jako źródło ognia tylko małą świeczkę,
którą dla bezpieczeństwa można postawić na podłodze w niepalnym naczyniu z wodą,
żeby w razie potrzeby zamiast np. pocierania zapałek wkładać je do jej ognia
i nie wytwarzać, ale korzystać z wcześniej przygotowanego i istniejącego płomienia.
W ten sposób zachowywanie Tory nie jest skomplikowane, trudne ani kosztowne,
ale zgodnie z ideą Szabatu wymaga po prostu wcześniejszego przygotowania.
Rozpalanie ognia może być też rozumiane symbolicznie jako prowokowanie sporów,
więc zakaz może dotyczyć karcenia, potępiania i wszczynania kłótni w Szabat,
wobec czego nawet dostrzegają czyjeś złe postępowanie podczas święta
należy odłożyć napomnienie go za to na dzień powszedni…
2.38 מכה בפטיש – Mekhe(h) Baptisz – Dokańczanie / Uderzanie Młotkiem
Zakaz ten oprócz wbijania kołka lub gwoździa spajającego konstrukcję
dotyczy też przybijania pieczęci potwierdzających ważność dokumentów,
zalewania „zupek w proszku”, strojenia instrumentów muzycznych,
a przesadnie bywa, że nawet odrywania listków papieru toaletowego.
2.39. הוצאה – Hocea(h) – Przenoszenie Między Obszarami
Zakaz dotyczy przeniesienia (i położenia) przedmiotu
pomiędzy przestrzeniami: prywatną, przejściową lub publiczną
(w tym pomiędzy swoją prywatną i prywatą kogoś innego).
Zakazu nie narusza noszenie w swojej przestrzeni prywatnej.
2.40. Inne
Oprócz opisanych wcześniej biblijnych i tradycyjnych zakazów,
które rzeczywiście dotyczą czynności wykonywanych jako rodzaje prac
przynajmniej w podstawowym zakresie i w niektórych uogólnieniach;
obecnie zakazana jest też np. gra na instrumentach muzycznych i trąbienie;
z których pierwsze ma wywoływać tęsknotę za zburzoną Świątynią Boga,
bo obecnie bez niej nabożeństwa nie mogą być tak samo wspaniałe;
a drugiego zakazano po to, żeby nie nosić szofarów na lekcje sygnałów;
zaś Tanakh świadczy, że historycznie było to wykonywane w Szabaty.
2.41. Podsumowanie i Komentarze
Tradycja judaizmu określa rodzaje czynności zakazanych w Szabaty,
które opierają się na wzorcach, które faktycznie były i są pracami,
ale są uogólniane i rozszerzane na różne sposoby – słuszne i błędne,
na czynności, które mają zupełnie inny charakter, nie zawodowy,
w związku z czym bywa, że zamiast zakazu pracy utrudniają życie,
co z pewnością nie jest intencją Boga w ustanowieniu Szabatu,
dlatego wskazując ku temu powody należy rozumieć to inaczej
i stosować wykładnię, która zachowa wierność literze Przykazań,
a przy tym pozwoli na działanie Prawa dla dobra ludzi.
Kryterium uznania za pracę i niedozwoloności w Szabat
nie jest skomplikowanie, trudność ani ciężar czynności;
bo można, a nawet trzeba w Szabat składać oddanie (ofiary), czyli:
sprawdzać i rytualnie ubijać zwierzęta, zbierać i wylewać ich krew na ołtarz,
obdzierać ze skóry, oddzielać nieczystości, przynosić i układać drewno na ołtarzu,
przynosić i układać na ołtarzu części zwierząt przeznaczone do spalenia;
czyli wiele bardzo precyzyjnych lub wymagających dużo wysiłku czynności;
za to zakazane jest np. zawarcie umowy handlowej lub na wykonanie usługi
(nawet jeśli została już wcześniej dokładnie wynegocjowana i przemyślana),
zatem tak prosta i lekka czynność jak mówienie lub podpis może naruszać zakaz.
3. Ogień i Elektryczność
W tradycji judaizmu najczęściej elektryczność uważa się za rodzaj ognia,
dlatego w Szabat zakazane jest nie jej działanie, ale przełączanie, zmiana;
więc np. światła albo się nie włącza albo nie wyłącza przez całą dobę
i ciemne pomieszczenia takie zostają, a w jasnych świeci cały dzień.
Ten pogląd i takie zwyczaje nie są całkiem bezpodstawne,
bo powstały w czasach gdy jedyną powszechnie dostępną elektrycznością
było oświetlenie przy pomocy żarówek, które emitują światło i są gorące
(to umieszczony w szklanej próżniowej bańce rozgrzany metalowy drucik);
a także stosunkowo często przepalają się przy włączaniu lub wyłączaniu
(występuje wtedy krótki, ale ogromy skok napięcia, który je przeciąża,
więc zużywają się szybciej w wyniku przełączania, a nie samego działania,
podczas gdy nieprzerwanie mogą świecić bardzo długo, nawet wiele lat
(najstarsza z kilkoma krótkimi wyłączeniami działa już ponad 120 lat)),
zatem to zastosowanie elektryczności faktycznie ma cechy ognia.
W rzeczywistości jest to jednak specyficzny przykład, a ogólnie jest inaczej:
– ogień to światło i ciepło wydzielane w chemicznej reakcji spalania,
która polega na tym, że elektrony zmieniają stany ma mające niższe energie
przechodząc z cząstek paliwa i tlenu do cząsteczek będących produktami,
więc jest w tym bardzo konkretny rodzaj ruchu ładunków elektrycznych;
– w przewodach przewodzących prąd elektrony zwykle przemieszczają się
pomiędzy takimi samymi atomami w drgającej sieci krystalicznej
lub swobodnie poruszają się w pustej przestrzeni międzyatomowej,
dlatego nie zmieniają znacząco swojej energii i jej nie wydzielają na zewnątrz;
– jest wiele rodzajów urządzeń elektrycznych, które nie świecą lub nie grzeją,
a spełniają całkiem inne funkcje, które w niczym nie są podobne do ognia
lub mają najwyżej niektóre podobieństwa (np. tylko świecą jak diody LED);
– jest wiele urządzeń elektrycznych nie wykorzystujących przepustowości,
więc działają bezpiecznie bez ryzyka przeciążenia przy przełączeniach,
np. zegar i procesor komputera zmienia stany miliardy razy na sekundę;
– impulsy nerwowe w ciałach zwierząt i ludzi to też ruch ładunków,
więc gdyby kierowanie nim było zabronione, nie można by np. myśleć;
– większość procesów życiowych w komórkach zasilają reakcje spalania,
więc przy interpretacji mikroskopowej zakazane byłoby życie w Szabat.
Istotą ognia w biblijnej definicji jest emisja światła i ciepła oraz niszczenie paliwa
w stopniu dostrzegalnym lub odczuwalnym przez obserwatora, człowieka;
dlatego nie należy uważać za ogień innych procesów, które nie mają tych cech.
To ogień jest jednym z wielu rodzajów procesów elektrycznych,
a nie odwrotnie, ogólnie elektryczność nie jest rodzajem ognia.
Choć większość rabinów nadal zwykle uważa elektryczność za rodzaj ognia,
to nawet w judaizmie ortodoksyjnym istnieją też inne stanowiska w tej sprawie;
które zakazy przełączania urządzeń ograniczają do konkretnych zastosowań,
które mają uzasadnienia wynikające z różnych kategorii zakazanych czynności,
np. używanie czytnika e-booków uzależniają od rodzaju wyświetlacza,
który może wyświetlać treść tylko aktywnie – gdy jest zasilany i włączony,
więc tylko na chwilę, nietrwale pokazuje aktualnie wybraną stronę książki
lub może zachowywać stan i utrzymać ostatni nawet po wyczerpaniu baterii,
co w tym drugim przypadku jest uważane za naruszenie zakazu zapisywania.
Obiektywnie nie ma powodu, żeby uważać elektryczność za ogień
i z powodu tego tworzyć sztuczne problemy zamiast ich unikać…
Nie jest dobrze, żeby w Szabat trzeba było korzystać z toalety po ciemku
ani żeby światło musiało być tam włączone przez cały dzień, gdy nikogo tam nie ma.
Obie możliwości tworzą tylko utrudnienia lub zbędne wysokie koszty.
Nie jest dobrze, żeby w Szabat nie można było kierować windą przyciskami,
ale trzeba czekać aż jeżdżąc bez przerwy z postojami na każdym piętrze
dłużej zajmie jest dotarcie, kurs w przeciwnym kierunku i przewiezienie,
a przy tym ciągle zużywa energię nawet gdy nikt z niej nie korzysta…
Nikt patrzący na praktykowanie zwyczajów wynikających z przestarzałej wiedzy
nie pomyśli ani nie powie tego, jak według Boga postrzegana ma być Tora(h),
dlatego właściwie potrzeba nie upierania się przy starych wykładniach,
ale zgłębiania i rozumienia faktów, obiektywnej prawdy o rzeczywistości,
żeby w pełni dochowując wierności literze i intencji Prawodawcy – Boga
nie przesadzać w ludzkich restrykcjach, a korzystać z ustanowień Stwórcy…
4. Ograniczenia Szabatu – Podsumowanie
Jeśli ktoś naruszy jakiś zakaz nieświadomie, bo nie wie o jego istnieniu,
to wciąż grzeszy i zaciąga winę, więc musi naprawić błąd i się oczyścić;
jeśli zaś ktoś zna Prawa oraz faktyczne intencje i cele ich ustanowienia,
to czyniąc coś, co niektórzy mogą uważać za niewłaściwe i zakazane
może uzasadnić i obronić swoje postępowanie oraz przekonać innych;
dlatego ważne jest rozumienie dlaczego coś jest dozwolone lub nie…
Bóg ustanowił ograniczenia Szabatu, żeby służyły dobru ludzi,
żeby gwarantowały, że nikt nie będzie pracował ani wymagał pracy,
żeby każdy mógł go na pewno mieć na własne szczęście i duchowość;
więc choć pewne Prawa w tej sprawie są konieczne i słuszne,
to nie mogą one być interpretowane przesadnie ani uciążliwie,
ale w sposób, który prowadzi do wcześniejszego przygotowania,
unikania zbędnych czynności i radowania się z dnia święta.
Chwała Bogu!
Ostatnia modyfikacja: 2022-01-16.