Ustanowienia Boga w Parszy Bereszit
Komentarz do parszy „BeReszit” (części „Na_Początku”):
Bereszit/1Moj/Genesis/Rdz 1,1-6,8; Iz 42,1-43,13; J 1,1-18.
Ustanowienia (Przykazania) jakie Bóg dał w parszy Bereszit.
Rozważanie należy zacząć od samodzielnego
przeczytania lub wysłuchania fragmentów Biblii.
1. Wcześniej Omawiane Zagadnienia
Tematy tego czytania inne niż omówione w tym tekście,
były komentowane w poprzednich cyklach czytania Tory:
– właściwy sposób czytania i interpretacji Biblii;
– łączenie faktów i wiarygodność różnych świadectw;
– proces stwarzania i kształt wszechświata w Biblii;
– czym było Słowo Boże na początku;
– udziały Adma i Chwa w pierwszym grzechu.
Są one rozważane we wcześniejszych artykułach:
– Na Początku…
– Częściowe i Cała Prawda;
– Sposób Czytania Biblii;
– Adam Wobec Pierwszego Grzechu.
Poprzednie komentarze rozważają już praktyczne i duchowe treści parszy,
więc warto kliknąć i otworzyć artykuły wskazane w odnośnikach powyżej.
2. Ustanowienia Boga w Parszy Bereszit
W tym rocznym cyklu czytania Tory wskazane i omówione będą
wszystkie Ustanowienia (Przykazania) Boga zawarte w parszach;
co na początku wymaga pewnego ogólnego wstępu i wyjaśnień:
Po pierwsze tak jak to jest w Aszeret HaDebrim – Słowach Boga z Góry Synaj,
które zaczynają numerację w „Tarjagu” (a wcześniejsze są dodane tematycznie),
a wśród których pierwsze nie ma formy rozkazu – nakazu ani zakazu, bo jest to:
„Ja_[jestem] יהוה, Bóg_twój, który cię wywiódł z_ziemi Micraim, z_domu niewoli.”,
z czego jednoznacznie wynika tożsamość Boga i Jego funkcja Władcy Iszraela;
dlatego w tradycji judaizmu nazywa się je „Oświadczenia”, a nie „Przykazania”
i ogólnie w całej Torze trzeba podobnie dostrzegać takie wypowiedzi Boga,
które mają na celu coś ustanowić i określić jako wiążące dla ludzi,
więc jest ich znacznie więcej niż tylko te podane jako rozkazy.
Po drugie tradycja judaizmu traktuje różnie Ustanowienia dla wszystkich ludzi
od tych, które uważa za warunki Przymierza dotyczące tylko Narodu Iszraela,
od którego ich zdaniem Bóg wymaga o wiele więcej niż od wszystkich innych,
dlatego im dał bardziej szczegółowe i rygorystyczne Prawo niż całej reszcie.
Z tego względu jeśli jakaś sprawa jest w Torze powtórzona w kilku księgach
judaizm nie wywodzi Ustanowień Boga z Bereszit, ale z dalszych wystąpień,
dlatego „Tarjag” (613) z całej tej księgi wywodzi tylko 2 lub 3 Przykazania
(z których jedno nie jest w niej podane jako rozkaz ani nawet wypowiedź Boga,
ale stanowi wyjaśnienie zwyczaju potomków Jakuba po pewnym wydarzeniu),
podczas gdy w rzeczywistości znajduje się ich w Sefer Bereszit o wiele więcej
(ale znaczna część z nich jest uznawana i spełniania na podstawie powtórzeń
lub nieco innych, bardziej rygorystycznych Ustanowień nadanych dalej).
Ogólnie zatem trzeba się spodziewać, że szukając w Torze Ustanowień,
do przyjęcia i spełniania znajdzie się więcej niż jest to tradycyjnie podawane;
bo pewne wypowiedzi Boga nie są tak traktowane lub bywają świadomie pomijane…
2.1 Dzień i Noc
Nazwanie przez Boga światłości dniem i ciemności nocą jest Ustanowieniem,
które określa jak właściwie należy wyznaczać podstawowe jednostki czasu,
co ma się dziać zgodnie z rzeczywistością – dzień ma być jasny, a noc ciemna;
dlatego nie można ich wyznaczać „w przybliżeniu” np. zawsze od 6:00 lub 18:00,
ale ich granicami – początkami i końcami mają być faktyczne wieczory i ranki,
tak jak to się dzieje w historii dób stwarzania, w których każdej kolejno występują:
najpierw wieczór i noc, potem ranek i dzień – była ciemność i Bóg stworzył światło.
Uznanie tego jak Bóg nazwał czasy doby zgodnie z rzeczywistością
podobnie jak też wszystkie inne nazwania dalej w historii stwarzania wszechświata
może być też rozumiane ogólnie jako wzór nazywania po imieniu – zgodnie z prawdą,
a nie robienia jakichś uproszczeń i przybliżeń, które mogłyby nieco wypaczać fakty,
sprawiając np., że ciemność nocy zostanie zmieszana ze światłem dnia…
Biblijna zmiana daty nie następuje zawsze o 18:00, o 6:00 ani o 0:00,
doby nie trwają zawsze 24 godziny i ich granic nie wyznacza określony czas,
który nie jest wieczorem, rankiem ani północą, które bywają wcześniej i później.
Faktycznymi biblijnymi końcami i początkami dób są początki ciemności,
które są wyznaczane przez zjawiska astronomiczne, które trzeba obserwować,
dlatego prawdziwe doby tak jak noce i dni twają przez różne długości czasu…
2.2 Wyznaczanie Czasu z Obserwacji Ciał Niebiańskich
'[Niech]_będą światła w_rozdzieleniu tych_niebios
aby_oddzielić między tym_dniem i_mędzy tą_nocą
i_będą za_znaki i_dla_pór_[świąt] i_dla_dni i_dla_lat.'”
Bóg powiedział, że umieszcza światła na niebiosach,
żeby te światła były znakami służącymi do wyznaczania czasów;
dlatego jest Ustanowieniem i nakazem, żeby się nimi kierować
i nie można ustanowić kalendarza niezależnego lub odbiegającego od nich,
ale właściwy porządek musi być oparty na obserwacjach i z nimi zgodny.
2.3 Wydanie Potomstwa (Tarjag 1)
’płodni_(bądźcie) i_rozmnażajcie_(się) i_napełnijcie oto tę_Ziemię.'”
Zapis w Torze mówi, że Bóg pobłogosławił ludzi abyśmy byli płodni,
ale błogosławieństwo może dać np. zdrowie i to, co potrzebne do rozwoju,
żeby dzieci mogły przejąć i kontynuować to, co przekazali im rodzice;
jednak jeśli ludzie nie zrobią tego, co potrzebne by błogosławieństwo wziąć,
to dla Boga nie będzie ani komu ani jak tego błogosławieństwa udzielić;
dlatego faktycznie jest to jednocześnie błogosławieństwo i Ustanowienie:
rozkaz Boga aby starać się o poczęcie i wydanie na świat potomstwa.
W Przykazaniu tym nie chodzi tylko o sam aspekt cielesny,
nie chodzi tylko o poczynanie i rodzenie, np. ponad możliwości i siły,
dlatego nie należy mieć więcej dzieci niż można utrzymać i wychować,
bo tylko zadbane i dobrze wychowane mogą to kontynuować i pomnażać;
zaś zaniedbane, które nie będą żyć jak należy, mogą stać się przeszkodą…
W tradycji judaizmu pojawiły się wykładnie tego Przykazania,
zgodnie z którymi właściwie należy starać się o potomstwo:
– aż ma się zarówno syna jak i córkę (według Domu Szamaja);
– aż ma się co najmniej dwoje dzieci (według Domu Hilela);
żeby kolejne pokolenie było niemniej liczne niż obecne,
żeby dzieci zastąpiły rodziców i nie brakło mężów ani żon
(Szamaj uważał, że każda rodzina musi zapewnić swoje następstwo,
a Hilel, że jedni mogą mieć więcej synów, zaś inni więcej córek
i w ten sposób w społeczności będzie utrzymana równowaga).
Oczywiście obowiązek zabiegania o wydanie na świat potomstwa
wymaga starania się najpierw o zawarcie odpowiedniego małżeństwa;
a jedno lub drugie z różnych powodów niektórym może się nie udać, np.:
– bezpłodność może być cechą wrodzoną, zaistniałą wadą genetyczną;
– wypadki i choroby mogą pozbawić płodności później w życiu;
– złe doświadczenia mogą uniemożliwić budowanie bliskich relacji
skrzywdzonym w przestępstwach o charakterze seksualnym;
– mimo fizycznych możliwości można nie chcieć obarczać dzieci
takimi cechami, których przekazania im nie dałoby się uniknąć
(np. chorobami genetycznymi, które nie wpływają na płodność);
dlatego Jeszua (Jezus) Mesjasz też mówił o wyjątkach (Mt 19,12),
które nie uzasadniają rezygnacji z małżeństwa i potomstwa bez powodu,
ale pozwalają na to w sytuacjach określonych w tych kategoriach;
a także np. osobom, które już wcześniej spełniły to Przykazanie
i po owdowieniu nie zamierzają zawierać kolejnego małżeństwa;
za to mogą poświęcić się służbie Bogu w inny sposób…
Nakaz ten można też rozważać jako skierowany do ogółu społeczności,
która może rosnąć zarówno dzięki płodności rodzin, z których się składa;
jak i dzięki powoływaniu do wierności Bogu nowych ludzi z zewnątrz,
dlatego zarówno ci, którzy wydają na świat i wychowują swoje dzieci
jak i w szczególności ci, którzy w ten sposób Przykazania nie spełnili
mogą poświęcać się służbie nawracania i umacniania w wierze…
Tradycja judaizmu nakaz płodności odnosi tylko do mężczyzn,
którzy mają opuścić rodziców by móc związać się z żonami,
którzy potrzebują pouczenia, żeby zaangażować się w rodzicielstwo;
twierdząc przy tym, że pragnienie potomstwa jest naturalne u kobiet,
jednak kobiety nie mogą uważać się za wolne od spełniania tego,
bo Bóg mówił do wszystkich, a kobiecie potwierdzają to słowa po grzechu,
które mimo dolegliwości ciąży i bólów porodu ukazują to jako najważniejsze.
2.4 Dbanie o Ogród
i_umieścił_go w_ogrodzie Aden aby_uprawiał_go i_aby_strzegł_go.”
Biblijna historia kilkakrotnie wspomina i pokazuje,
że celem stworzenia człowieka było zapewniania opieki nad Ziemią,
dlatego człowiek ma odpowiednio panować nad innymi stworzeniami,
troszczyć się o nawadnianie roślin i pracować przy ich utrzymaniu.
Te uprawiane rośliny mają być podstawowym pożywieniem ludzi,
co jednak nie jest równoznaczne z zakazem spożywania mięsa,
o czym już w tej parszy świadczy fakt, że (H)Ebel był pasterzem
i złożył Bogu oddanie ze zwierząt, które hodował na swe potrzeby,
a skoro mógł je zabijać, to korzystać z tego, co z nich uzyskał.
W ogrodzie Aden (Eden) niczego nie brakowało,
i tam zapewne trzeba było tylko np. przycinać winorośle,
żeby wydawały piękne, duże, soczyste i smaczne owoce,
zbierać te owoce i sadzić nowe rośliny we właściwych miejscach;
ale po grzechu Bóg zapowiedział, że odtąd ta praca będzie ciężka,
np. w związku z chwastami czy potrzebą dostarczania wody z daleka.
Nie zmienia to jednak faktu, że od początku celem stworzenia człowieka
było to, żeby właśnie człowiekowi powierzyć należytą troskę o Ziemię;
dlatego każdy mężczyzna powinien uprawiać choćby mały kawałek ziemi
nawet jeśli poza tym zwykle zajmuje się głównie zupełnie inną pracą
(Lewici nie dostali terytoriów w Iszraelu, ale mieli małe pola wokól miast).
2.5 Zakaz Spożywania z Drzewa Poznania Dobra i Zła
’z_każdego drzewa tego_ogrodu jedząc zjeść_[możesz],
ale_z_drzewa tego_poznania dobra i_zła nie zjesz z_niego,
bo w_dniu zjedzenia_twego z_niego umrzesz.'”
Pozwolenie na jedzenie ze wszystkich innych drzew i zakaz o jednym
mogą być postrzegane jako dotyczące tylko Adama i Chawy wtedy;
ponieważ historia nie pokazuje, żeby ktokolwiek inny miał tę możliwość
(choć gdyby nie zgrzeszyli tak szybko ich potomstwo byłoby w Ogrodzie).
Wiele zależy jedna też od tego jak postrzega się „zakazane drzewo”:
– jeśli uważa się je za coś niezwykłego, z czego zjedzenie daje wiedzę,
to nie wynikają z tego praktyczne wnioski, bo nie ma już takiej możliwości;
– jednak wszyscy ludzie także obecnie sami poznają dobro i zło
nie dziedzicząc tej wiedzy (ani wstydu od dzieciństwa) po przodkach;
więc jeśli uważa się, że zakazane drzewo było całkiem zwyczajne
i różniło się od sąsiednich tylko tym, że Bóg nie pozwolił z niego jeść,
to zakaz ten obejmuje wszystko, czego ktokolwiek nam zabrania,
bo każde naruszenie pokazuje, że można sprawić smutek lub ból,
że da się zlekceważyć i skrzywdzić, a właśnie to zawsze uczy zła.
2.6 Panowanie Nad Grzechem
a_ty panować_(masz) [nad_nim]_w_sobie.„
Biblia nie uczy, że będziemy odczuwać złych skłonności,
ale że trzeba umieć je opanowywać i powstrzymywać
aby nie zostały uzewnętrznione ani wykonane,
aby nie trwały zbyt długo i nie narastały…
Gdyby Bóg chciał, żebyśmy wcale nie doświadczali zła,
to nie ustanowiłby zakazanego drzewa i to by się wcale nie działo;
a jednak wolą Stwórcy było, żebyśmy świadomie wybierali dobrze,
żebyśmy byli doświadczeni, wypróbowani i silni w sprawiedliwości…
Jeszua (Jezus) Mesjasz jak inni także był kuszony z zewnątrz (Mt 4,1-3),
i miał swoje własne, wewnętrzne trudności i wątpliwości (np. Mt 26,39);
ale potrafił odeprzeć wszystkie i nie zgrzeszyć (Hbr 4,15; 2Kor 5,21, 1P 2,22).
2.7 Zakaz Zabijania Nieświadomego Zabójcy
’zatem każdy ten_zarzynający Kaina siedmiokrotnie zemszczony_(będzie)’
i_ustanowił יהוה [Bóg] dla_Kaina znak
aby_nie zabijał go ktokolwiek spotykający.”
Kain uderzył i zabił brata nie znając jeszcze śmierci człowieka,
dlatego mógł nie zdawać sobie sprawy co sprawi jego czyn,
dlatego Bóg ukarał go zgodnie z tym, co później podaje Tora(h)
nie jak świadomego mordercę – śmiercią za spowodowanie śmierci,
ale jak nieświadomego sprawcę śmiertelnego wypadku:
wygnaniem i wyłączeniem ze społeczności, ale chroniąc życie,
co później zapewniają miasta schronienia, a wtedy ten znak
(bo jeszcze nie było miast, z których można by takie wybrać).
Sprawa ta jest też proroczym świadectwem sprawiedliwości z miłosierdziem,
bo jak zabójca mógł być zwolniony po śmierci kohena hagadol (arcykapłana),
tak Kain, jeśli żałował i pokutował, może być oczyszczony śmiercią Mesjasza
i mieć możliwość powrotu do życia z Bogiem w przyszłym świecie.
3. Świadectwa Innych Praw Tory
W tej parszy są też zapisane świadectwa praktykowania innych Praw,
np. Bóg ustanawia Szabat świętym czasem bez podania jego Zasad;
Kain i (H)Ebel potrafią składać Bogu oddania (ofiary) i to czynią,
więc już wtedy odczuwali taką potrzebę lub wiedzieli, że należy;
co więcej jest napisane w Torze, że była to „מנחה” („mincha(h)”),
czyli oddanie hołdownicze lub „z pokarmów”, zwykle z mąki:
jeśli chodzi o formę i rodzaj daru taka, jaką składał Kain,
choć ważniejsza jest właściwa intencja, jaką miał (H)Ebel;
temu będą jednak poświęcone kolejne rozważania…
Chwała Bogu.